Mudanya Tren Hattı İle İlgili Bilgiler

Merinos Tren İstasyonu’nun son şefi 86 yaşındaki İbrahim Tunabay ile Bursa'nın demiryolu günlerini konuştuk. Tunabay, 1943 yılından 1948 yılında Mudanya treninin işletmeden kaldırılmasına kadar görev aldığı Merinos İstasyonu'nun yeniden yapılmasına çok sevinmiş. Çünkü düğünü bile bu istasyonda olmuş. Tunabay, demiryolu altında hiçbir ev olmadığını hatırlıyor. Önce hareket memuru sonra da istasyon şefi olan Tunabay'a, demiryolculuk o kadar zor gelmiş ki, işçiliğe geri dönmeyi bile düşünmüş…


Tren, Bursa'nın eğlence aracıydı

Merinos İstasyonu, genellikle Merinos Fabrikası'na hizmet ettiği için istasyonun sorunlarını da Merinos Fabrikası çözermiş. Tunabay'ın hatırladığı kadarıyla o tarihte İstanbul'un sebze gereksinimini Bursa sağlıyormuş. Mudanya treninde 11 kuruş ile 22 kuruş arasında değişen üç mevki varmış.
Tunabay'a göre o yıllarda tren, Bursa'nın eğlence aracıydı. Yazın, perşembe günü geldi mi, Bursalılar Mudanya'ya trenle taşınırdı. Sahilde uzanır, semaver kurup 2-3 gün burada kalırdı. Pazar günü ise trenle Bursa'ya dönüş olurdu… Burgaz'a kadar tüm sahil Bursalılarla dolardı. Aileler, Mudanya'ya gitmek için evin kiremitlerini bile satardı…

Demiryolu yapımı çok uzadı

1883 yılında Vasilliu İ. Kandi 42 kilometre uzunluğundaki hattın 1874 yılında tamamlandığını ancak faal olmadığını yazıyor. Mari de Laune'ye göre de Bayındırlık Bakanlığı'ndan alınan bilgiye göre planları hazırlanmış olan bu hattın Mösyö Prosel'in düzenlediği plan üzerine yaptırılmış:

"Hattın genişliği 4 metre, demir çubuklar arası 1 metre 10 cm'dir. İlk istasyon Mudanya İskelesi'dir.
Daha sonra Koru adındaki istasyona gelinir. Kaplıcalar istasyonundan sonra Gemlik yolunu aşıp Bursa'ya gelir. Tren Nilüfer'i, iki taraftan ayakları kagir ve üzerleri ahşap iki köprüden geçer. Bunlar Küçük Köprü ve Sumcuralar Köprüsü adını taşır. Hattın uzunluğu 42 kilometredir. Saatte 30 km gider. Oysa kara yolculuğu 4 saatte alınmaktadır." Mudanya treni ancak 1891 yılında faaliyete geçmişti…

Tren ücretleri

1913 yılındaki Vilayet Meclisi kayıtlarına göre Mudanya treni her sabah ve akşam hareket edermiş. Ancak haftada iki gün tam kapasite dolarmış. Bu nedenle işletmeci firma zarar etmekteymiş.

Abdülkadir Bey'e göre Mudanya treni, yolcularını saat 09.00'da Bursa'nın Acemler, Yahudiler, Demirtaş istasyonlarında demet demet çiçekler halinde terk eder:

"Orta halli bir yolcunun Yeniyolu ve Setbaşı otellerinde rahat edeceği için son istasyona kadar Bursa ovasının tüm yeşilliğini tümüyle kana kana seyir etmesi gereklidir. Demirtaş İstasyonu'nda binilecek olan araba yolcuyu daha önce sözünü ettiğimiz semtteki otellerden birine götürmek için 7 kuruştan aşağı 10 kuruştan yukarı olmamak üzere bir ücret alır."

1926 yılında Cemal Nadir'in yayınladığı bir broşürde Mudanya-Bursa demiryolu tarifesi şöyledir:

Mudanya'dan hareket: Raporların ve Rodine nazaran asgari 13.00'te
Bursa'dan: Sabahları 7.30'da
Perşembe günleri sabahı ve akşamları katar vardır.
Mudanya'dan 7.30 ve Bursa'dan 17-10 arasında hareket eder.
Birinci mevki 135 kuruş,
ikinci mevki 98,30 kuruş
üçüncü mevki 60 kuruştur.
4 yaşından 10 yaşına kadar çocuklara nısf/yarım bilet…"

Gezginlere göre Mudanya treni

1897 yılında Bursa'ya gelen Paul Lindau da Mudanya'dan Bursa'ya yolculuğunda treni yeğleyen bir gezgin. Trenin zikzak çizerek yol aldığını yazan gezgine göre, tren yolculuğu otobüs yolculuğundan çok daha rahat ve güzeldir.

"Harika bir ilkyaz gününde, baharın yeşilini giymiş doğa ve bayram giysileri içinde treni cıvıl cıvıl bir şenlik yuvası haline çeviren çocuklarla yapılan yolculuk ve dağlardan geçerken izlediğimiz deniz manzarası Anadolu üzerine ilk izlenimlerimizi olumlu etkilemişti.
Trende bizlerle aynı kompartımanı paylaşan iki Türk erkeği ve bir Kızılay hemşiresinin yolculuk arkadaşlığı rahatsızlık verici rahatsızlık verici olmasından öte çok hoş bir arkadaşlıktı. Fakat geri kafalılığımızın cezasını Bursa'da gara inince fazlasıyla ödedik. Bagajlarımızın indirilmesi nedeniyle yitirdiğimiz zamandan dolayı bizi kente götürecek araba kalmamıştı. Müşterisini götürmüş, gara dönen bir faytona atladığımız gibi Hotel d'Anatoli'ye gitmemizi karşın, otomobille bizden önce gelenler de son boş odaya yerleşmişlerdi.
Ancak Bursa'daki ikinci günümüzde otele yerleşebildik."

1906 yılında basılan kitabında Regis Delbeuf, tren yolculuğunu şöyle anlatmıştır:

"Trene binmek üzere turistler yolcu gemisinden inecek ve yemekli vagonda kendilerine temiz ve bol bir öğle yemeği sunulacak. Çeşitli formaliteler, örneğin tezkerelere vize basılması, bagaj taşınması ve kontrolü, başka yolcular ve memurlar tarafından rahat rahat yapılırken, öteki turistler yemek masasına geçecek. En iyi konfor şartları altında tren 12.30'da hareket edip Bursa'ya varacak. Böylelikle, şimdiki halde çok az gün harcanması planlanan bir gezi için yarım gün kazanılır."

(Gezgin turistler için özel yemekli vagonlar önerir) "Trende yemek sistemi daha basit, modern isteklere daha uygun ve daha garantilidir zaten. Hareket saatinde, bütün Avrupa trenlerinde geleneksel olarak sorulan soru yolcu gemisinin memuru tarafından yolculara sorulur: "Öğle yemeğini yiyecek olan yolcular kim?."

Zaman zaman demiryolu şirketinin turistleri için özel vagonlar tahsis edildiği görülür. Nitekim Max Müler'in gezisi sırasında böyle bir vagon eklendiği görülür:

"Ertesi sabah erkenden trenle Bursa'dan ayrıldık. Bizim için özel bir lüks vagon bağlanmıştı. Üstleri tenteli rahat iskemlelerde oturmuş, huzur içinde bu güzel ekin tarlalarının arasından geçiyorduk. Çevredeki çiftlik evleri görünüyor, üzüm bağlarını izleyerek Mudanya'ya doğru iniyorduk. İpekböcekleri için özellikle yetiştirilen açık yeşil yapraklı beyaz dut ağaçları Bursa'nın bir özelliğini oluşturmaktadır. Konsolos ve tren mühendisi Mudanya'ya kadar bizimle beraber geldiler. Burada bizi bekleyen İngiliz muhafız gemisini bulduk.

Tren istasyonları

1901 yılında Bursa'ya gelen Nafizade Ahmet Fuad'ın tren yolcuğunu anlattığı satırlar şöyledir:

"Bir süre sonra trene bindik. Tren, zeytin ağaçlarıyla dolu bir alandan haraket ederek yukarıya doğru çıktık. Birkaç dakika sonra Yorgili/Yörüklü istasyonuna vardık. Buraya hiçbir yolcunun çıktığını görmedim. Bundan sonra rastladığımız istasyon Geçid Köprüsü denilen bir köprüyü geçtikten sonra Kurd (Kuru olmalı) istasyonuna vardık. Burada ancak 2-3 yolcu trenden indi. Önceki istasyon gibi tren burada da birkaç dakika durduktan sonra hareket etti.
Bu istasyondan kalktıktan sonra bir vadiyi izleyen tren Nilüfer deresinde güzel manzaralarla karşılaştık. Nilüfer Köprüsü’nü de geçtikten sonra yeniden bir vadiye inen tren, Acemler istasyonuna vardı. Bu istasyon diğerlerinden daha işlekti.
Kent buradan çok güzel görünüyordu. Tren ilerledikçe Bursa'yı izliyordum. Arkadaşım "Bak!.. bak... İşte Bursa burası" dediği zaman ben Bursa'yı izlemeyi sürdürüyordum. "Bekleme" denilen mevkiye geldiğimizde tren yolculuğumuz bitmişti artık."

1890'lı yılında Bursa'ya gelen Mehmet Ziya'nın gözlemleri de şöyledir:

"En güzel çiçeklerle bezenmiş, düdüğünü çalarak bağ ve bahçeler arasından süzülüp gelen tren, istasyona yanaşmıştı. Tren, sanki Anadolu'nun gelin arabası gibi süslenmişti. Trenin hareket ettiği ve bizim de içinde bulunduğu sırada dikkatsizlik nedeniyle bir işçi tren altında kalarak can verdi. Bu olay nedeniyle Bursa'ya geç geldik. Mudanya'dan Bursa'ya araba ile 3 saat sürmektedir. Mösyö Hovard, Bursa'ya geldiği sırada tren postasının düzensizliğinden şikayet etmiştir."